Uygur Alfabesi Özellikleri Neler? Uygur Alfabesi Kaç Harften Oluşur?

Uygur Alfabesi Özellikleri Neler? Uygur Alfabesi Kaç Harften Oluşur?. Uygurca, Çin’in Sincan kentinde Uygurlar tarafından konuşulan uzun bir edebi geleneğe sahip bir Türk dilidir. Bugün, Uygur Arap alfabesi, Sincan’daki Uygurlar için kullanılan resmi yazı sistemidir. Uygur Latin alfabesi ve Uygur Kiril alfabeleri gibi diğer alfabeler ise Çin dışında, özellikle Orta Asya’da halen kullanılmaktadır.

Uygur Alfabesi Kaç Harften Oluşur?

Uygur alfabesi, Soğd kökenli olup bazı değişikliklerle Türkçeye uygulanmıştır. Harf sayısı 14’tür. Bunlardan üçü ünlü, 11’i ünsüzdür. Sağdan sola doğru yazılır. Z hariç tüm harfler bitiştirilir. Uygurların Kullandığı Alfabeler Uygurlar zamanında oluşan yeni din çevreleri peşinden yeni alfabeleri de getirmiştir.

Türkler, kabul ettikleri yeni dinlerin kutsal metinlerinin yazıldığı alfabeleri alıp dillerinin yazımına uyarlamasını bilmişlerdir. Maniheist Türkler arasında Mani (Manihey) ve Uygur alfabesi olmak üzere iki temel alfabe kullanılmıştır. Mani alfabesi Maniheist Türkler arasında daha sonra yerini Uygur alfabesine bırakmıştır.

Budist Türklerden kalan metinlerin çoğu Soğd yazısından geliştirilen Uygur alfabesi
ile yazılmıştır. Doğrudan Soğd yazısı ile yazılmış birkaç metin dışında Brahmi ve Tibet yazısı ile yazılmış az sayıda yazma da vardır.

Uygur alfabesi, geç dönem Soğd alfabesi diye adlandırılan Soğdların işlek el yazısından (kurziv) harf eklemeleri, birleş tirmeler gibi ufak değişiklikler ile alınarak Türkçe için kullanılmış bir yazı sistemidir. Bu alfabenin uzun süre ve en çok Uygurlar tarafından kullanılmış olması, Uygur kültürünün gelişme döneminin belirleyici unsurlarından biri olması nedeniyle Uygur alfabesi denilmiştir. Uygur alfabesinin yaygınlık kazandığına delil olarak, Kaşgarlı Mahmud’un Bağdat’ta yazıp Abbasî halifesine sunduğu Divanu Lugati’t-Türk (1072) adlı eserinde bu alfabe için kullandığı “Türk alfabesi” sözü yeterlidir.

Uygur alfabesi, Budizm ve Maniheizm dinî metinlerin, çok az olmak üzere Hıristiyanlıkla ilgili metinlerin ve dinî olmayan her türlü metnin yazımında kullanılmıştır.

Uygur Alfabesi Özellikleri

Uygur alfabesinin özelliklerini şu şekilde sıralayabiliriz;

Uygur alfabesi kökeni Soğd olup bazı değişikliklerden geçmiş ve Türkçeye uyarlanmıştır.
Alfabede harf sayısı toplamda 14’dür.
Uygur alfabesi ile kütüphaneler dolusu sanat, edebiyat, din ve hukuk konularında kitaplar yazılmıştır.
Bu alfabe ile yazılan en eski metinler 9. Asra aittir.
Uygur alfabesi Karahoca Uygur Krallığının yıkılmasının ardından da kullanılmıştır.
Türkler İslam dinini benimsedikten sonra Kırım ve Türkistan’daki Türk devletleri Uygur alfabesini kullanmaya devam etmiştir.

Uygur Alfabesiyle Yazılan Eserler

Uygur alfabesi ile yazılan diğer eserler ise şunlardır;

Huanstuantif
Kuanşi im Pusar
İki Yıltız Nom
Irk Bitig
Doğu Türkistan Yazmaları
İnsadi Sudur
SİNE-Uşi Yazıtları
Yitiken Sudur
Kşanti Kılguluk Nom Bitig
Küentso Biyografisi
Yitiken Sudur

Eski Uygur Alfabesi

Eski Uygur harflerinin çoğu, bir kelimedeki konumlarına bağlı olarak farklı şekillere sahiptir. İlk şekiller kelimelerin başında, ortadaki şekiller ortada ve son şekiller kelimelerin sonunda kullanılır.

Uygurca Arap Alfabesi

Fars-Arap alfabesi, 10. yüzyılda İslam ile birlikte Uygur halkına tanıtıldı. Çağataycayı yazmak için kullanılan alfabenin günümüzde Çağatay alfabesi olarak bilinen versiyonu bölgenin edebi dili haline gelmiş ve 1920’lere kadar kullanılmıştır. O zamandan beri Uygurca yazmanın alternatif yolları icat edildi. Bunlardan biri olan Uygur Ereb Yëziqi (ULY), çoğunlukla Çin’deki Uygurlar tarafından kullanılır ve Çağatay alfabesinin bir uzantısıdır.

Uygurca Kiril Alfabesi

Uygur Kiril alfabesi, 1937’de Sovyetler Birliği’nde, 1926’da geliştirilen Uygur için Latin temelli alfabenin yerine kullanılmaya başlandı. Uygurlar ve diğer Türk halkları arasındaki, özellikle Türkiye ile olan bağları zayıflatmanın bir yoluydu. Latin alfabesinin 1927’de tanıtıldığı yer.

Bu alfabe Rusya Federasyonu’nda ve Kazakistan gibi eski Sovyet Cumhuriyetlerinde Uygurlar tarafından hala kullanılmaktadır.